مقام نبوت برتر است یا مقام صالحان؟
صالح یعنی فردی که لیاقت و صلاحیت فیوضات الهیه و نعمتهای پایانناپذیر و درجات عالیه و رحمت خاصه حق را پیدا کرده، و این مقامی در طول مقام نبوت نیست، بلکه در کنار و در عرض مقام نبوت است و یکی از ویژگیهای انبیا و مۆمنان است.
در این مقاله درباره پایان یافتن نبوت، مقام نبوت و مقام صالحان مطالبی را تقدیم شما عزیزان می کنیم:
پیامبران الهی
پیامبران الهی دو دستهاند:
دستهای از آنها دارای شریعت مستقل هستند که تعداد آنها از تعداد انگشتان یک دست تجاوز نمیکند که عبارتند از: حضرت نوح، حضرت ابراهیم، حضرت موسی، حضرت عیسی (علیه السلام) و حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و اله) که به آنان پیامبران «اولوالعزم و تشریعی» اطلاق میگردد.
دسته دیگری از پیامبران - که بیشتر آنها را تشکیل میدادند - دارای شریعت مستقل نبوده، بلکه مُبلَّغ شریعت پیشین بودند و غبار تحریف را از شریعت قبل از خود برمیداشتند و مروج آن بودند که به این دسته، از پیامبران «پیامبران تبلیغی» اطلاق میگردد. اسلام وقتی ختم نبوت را اعلام کرد. نه تنها به نبوت تشریعی، بلکه به نبوت تبلیغی هم خاتمه داد.
سۆال این جاست که شریعت اسلام با رسیدن به کمال و جامعیت به نبوت تشریعی پایان داده است، ولی پایان یافتن نبوت تبلیغی را چگونه می توان توجیه کرد، حال آن که مردم هر عصر نیاز به هدایت و راهنمایی دارند ؟ چه اشکالی دارد پیامبرانی همانند پیامبران سابق مبعوث شوند و فقط مُبلَّغ آخرین شریعت یعنی اسلام باشند ؟
در رد شبهه یاد شده به دو نکته باید توجه شود:
نکته اول: فلسفه تجدید نبوت تبلیغی در امّت های گذشته، به ویژگی های امت های آن عصر بر می گردد. پیامبران تبلیغی در عصری بودند که بشر هنوز قادر به تبلیغ شریعت زمان خود نبوده و توان این را نداشت که درباره شریعت خود تجزیه و تحلیل نمایند. عقل و علم بشر آن زمان قادر به چنین عملی نبود. به همین دلیل بود که کتاب های آسمانی انبیای گذشته به مرور زمان از بین می رفت و آثاری از آنها باقی نمی ماند و منجر به تحریف میشد. ولی امت پیامبر خاتم (صلی الله علیه و اله) به درجهای از علم و شناخت رسید که توانست (با رعایت اموری) اصول دینشان را حفظ کرده و در آن تفقه نمایند؛ از این رو، دیگر نیاز به انبیای تبلیغی نداشتند.
شهید مطهری (ره) امت های انبیا گذشته را همانند کودک مکتبی مثال میزند که توان نگه داری کتاب خود را ندارد و پس از مدت کوتاهی آن را پاره پاره میکند. (مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 3، ص 175) بنابراین، با توجه به رشد علمی و عقلی امت پیامبر خاتم (صلی الله علیه و اله) و تربیت یافتن عالمان دینی، پیامبری تبلیغی هم خاتمه یافته و عالمان دین جانشین پیامبران تبلیغی شدند.
نکته دوم:
مرحله اول؛ یعنی بلوغ عقلی امت پیامبر خاتم به تنهایی کارساز نیست بلکه این مسأله به امور زیادی مرتبط است که در رأس آن وجود امامان (علیهم السلام) حدود سه قرن از ابتدای قرن اول تا زمان غیبت کبری است در این مدت امامان (علیهم السلام) توانستند جمعیت زیادی از دانشمندان دینی را آموزش داده و تربیت نمایند تا جایی که بیش از چهار هزار نفر تنها از محضر علمی امام صادق (علیه السلام) بهره بردند. علاوه بر این بیان یک سری قواعد و اصول کلی و اساسی به عنوان راهکار در جهت استنباط احکام شرعی از طرف رسول گرامی اسلام و همچنین قرار دادن عقل به عنوان یکی از منابع احکام در این زمینه بسیار مۆثر بود.
آیا مقام صالحان از مقام نبوت بالاتر است؟
حضرت یوسف و حضرت سلیمان(علیه السلام) هر کدام از خداوند درخواست کرده که جزو صالحان باشند! آیا مقام صالحان از مقام نبوت بالاتر است؟
صالح یعنی فردی که لیاقت و صلاحیت فیوضات الهیه و نعمتهای پایانناپذیر و درجات عالیه و رحمت خاصه حق را پیدا کرده، و این مقامی در طول مقام نبوت نیست، بلکه در کنار و در عرض مقام نبوت است و یکی از ویژگیهای انبیا و مۆمنان است.
پیامبران و مۆمنان همواره تداوم صفات نیک را از خدا میخواهند که صلاح نیز یکی از آنها است. مانند آنچه را که حضرت ابراهیم از خداوند درخواست میکند: «رب اجعلنی مقیم الصلاة»؛[1] اى پروردگار من، مرا و فرزندان مرا برپاىدارندگان نماز گردان.
روشن است که این درخواست، بدان معنا نیست که مقام برپا دارندگان نماز برتر از مقام پیامبران است.
البته، آنچه مهم است آن است که علاوه بر صلاح در دنیا سرانجام کار انسان نیز صلاح باشد و پیامبران نیز همین را میخواستند و به آن هم رسیدهاند:
«وَ لَقَدِ اصْطَفَیْناهُ فِی الدُّنْیا وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحین»؛[2] ما او را(ابراهیم) در این جهان برگزیدیم و او در جهان دیگر، از صالحان است.
و آنجا که میفرماید:
«وَ آتَیْناهُ فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحین »؛[3] در دنیا به او نیکى عنایت کردیم و در آخرت از صالحان است.
گفتنی است؛ مقام صالحان دارای مراتب و درجات است که هر پیامبر و مۆمنی پس از دستیابی به یک مرحله از آن، خواهان رسیدن به مقام و مرتبه بالاتری است.
پی نوشتها:
[1]. ابراهیم، 40.
[2]. بقره، 130
[3]. نحل، 122.
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
سایت اسلام کوئیست
مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 3